मध्यपुर ठिमिको पाटी विहारमा  भाजुराजमान र तेजमाया बाडेको श्रद्धा बमोजिम ७ फुटे दिपंकर बुद्ध स्थापना गरेको उपलक्ष्यमा  सप्ताहव्यापी महापरित्राण कार्यक्रम भइरहेको छ ।   पाटी विहारमा स्थापना गरिएको दिपंकर बुद्ध काठमाडौंस्थित स्वयम्भू महाचैत्यको पश्चिम दिशामा अवस्थित सातौं शताब्दीमा निर्माण भएको दिपंकर बुद्धको प्रतिमूर्ति हो भने  पाटी विहार सहयोग समितिको आयोजनामा २०७९ फागुन ३० देखि चैत ६ गतेसम्म चल्नेछ । सो कार्यक्रममा विभिन्न ठाउँबाट भजन मण्डलहरु पाटी विहारमा आउनु भइ ज्ञानमाला भजनको प्रस्तुती गरिरहनु भएको छ ।

पाटी विहार २०२३ सालसम्म फोहोर मैला फाल्ने ठाउँ र महिलाहरूको खुल्ला शौच गर्ने ठाउँ (मिसा मंला)को रूपमा रहेको थियो । सम्भवतः पाटी विहार बज्रयानी बौद्ध विहार थियो । सो ठाउँमा स्थापित भएको शाक्यमुनी र दिपंकर बुद्धको मूर्ति अहिले विहारमा छैन । यो विषयमा सोधखोज र अनुसन्धान आवश्यक छ भन्ने कुरा चारैतिरबाट उठिरहेको छ ।

तत्कालीन स्थानियबासी तथा जिवित सांस्कृतिक धरोहर श्रीगोपाल प्रजापतिको नेतृत्वमा भिछु प्रज्ञाको सल्लाह बमोजिम पाटी विहारको उत्खनन र संरक्षण गरिएको हो । चालिसको दसकदेखि समाजसेवी श्यामकृष्ण मानन्धर, धर्मसुन्दर बज्राचार्य, गणेशराम प्रजापति लगायतको पहलमा पाटी विहारमा आवश्यक संरचना निर्माण गरेर व्यवस्थित बनाइएको छ ।

नेपालमा बुद्ध धर्म प्रचार गरेको आरोपमा तत्कालीन जहानीयाँ शासन व्यवस्था (राणाहरू)ले भिछु प्रज्ञालाई निर्वासित गरेको इतिहास छ । उहाँ भारतको कालेबुङमा बसेर पनि बुद्ध धर्मको प्रचारमा निरन्तर लागिरहे । उहाँकै सुचना र संकेतको कारणले अहिलेको पाटी विहार बनेको हो । पाटी विहारलाई व्यवस्थित बनाउने क्षेत्रमा प्रत्यक्ष परोक्ष रूपमा धेरैले आआफ्नो तर्फबाट योगदान दिनुभएको छ ।

महापरित्राण भनेको हो ?

बुद्धले आफ्ना अनुयायीलाई आशिर्वाद दिन र भयबाट रक्षा गर्न पाली भाषामा पाठ गर्नु भएको केही सुत्रहरुको पाठ परित्राण पाठ हो । परित्राण पाठ (सुत्र) बिश्व भरिका बौद्ध भिक्षुहरुले गर्ने एक सुपरिचित बौद्ध अभ्यास हो । यो अभ्यास विशेष गरि पाली भाषा प्रयोग गर्ने थेरवादी बुद्धिष्ट मुलुकहरूमा बढी प्रचलन छ । यो पाठ स्वयम् तथागत गौतम बुद्धले विभिन्न समय, विभिन्न अवस्थामा पाठ गर्नु भएको थियो ।

परित्राण पाठमा गरिने पाठ (सुत्रहरु मध्ये अधिकाश सुत्रहरु बुद्धका आधारभूत उपदेश (शिक्षाहरु) हरुबाट छानी–छानी लिइएको छ । यो परित्राण पाठ जन्म दिन, घरमा स्वस्थ शान्ति, गृह दोष, रोगी बिरामी, आपतबिपत अवस्थामा श्रद्धेय भिक्षुहरुबाट पाठ गराइन्छ । मुलतः यो सुत्रहरु दुई हजार वर्ष पहिले ताडपत्रमा लेखिएका थिए । पछि परित्राण पाठ पुस्तकको रूपमा परिमार्जन गरिएको थियोे ।

यी सुत्रहरु मुलतः सुत्र पिटकका अंगुत्तर निकाय, मज्झिम निकाय, दिध निकाय, संयुक्त निकाय र खुद्दक निकायबाट लिइएका छन् । परित्राणको पाठ मानसिक सुदृढता, खराब बिचार, दुर्भाग्य, अस्वस्थता, ग्रहदशाको दुस्प्रभावबाट रक्षा गर्नको लागी गर्ने गरिन्छ । यो पाठ भिक्षुहरु बाट विभिन्न लयमा गर्ने गरिन्छ ।

परित्राण पाठ गर्दा भिक्षुहरुले शुद्व उच्चारण र उपयुक्त लयमा पाठ गर्नु पर्ने हुन्छ । यसरी गरिएको सुत्रहरुको पाठबाट महान शक्तिहरुको सञ्चार हुन्छ । ती शक्तिहरु भनेको बुद्ध, धर्म र संघ (तीन रत्न) हो । जसको समिश्रण नै बुद्ध धर्म हो । त्यसैले परित्राण पाठ गर्दा र सुन्दा मान्छेलाई ठूलो लाभ मिल्दछ ।

(स्रोत–गौतम मान सिंह र गणेशराम प्रजापति)

Categorized in उपत्यका